Basharku waa geeri-u-joog, Soomaaliduna waxa ay ku maahmaahdaa; “Haddii geeri ku dayso, gabow baan ku daynayn”. Dhimashadii iyo geeridii ku timid caalinkii weynaa, caabidkii baarriga ahaa, foolaadkii mar-la-aragga ahaa, hormuudkii filkii ka tilmaannaa, maqaddimkii qiimiga weynaa, waracii xalaalmiiradka ahaa, macallinkii ka suntanaa culimada Soomaaliyeed iyo kuwa Geeska Afrikaba—geeridani, waxa ay ahayd mid gilgishay dhammaan shacabweynaha kala duwan ee Soomaaliyeed meel ay joogaanba. Madaxda qaranka Soomaaliyeed oo idil ayaa dhanbaallo tacsi ah ka bixiyay, aqoonyahanka kala duwan ayaa iyana si weyn uga tacsiyeeyay, ardayda iyo xerta ku fooggan barashada diinta Islaanka ayaa iyana muujiyey murugo iyo baroordiiq dhulka ruxday.
Sidoo kale, geeridani waxa ay noqotay mid ay ka falceliyeen dhammaan hay’adaha iyo xarumaha qaabbilsan arrimaha diinta Islaamka iyo owqaafta sida; golaha culumada dalka Ciraag, majliska culumada dalka Itoobiya, golaha culumada dalka Jabuuti, gola-weynaha caalamka Islaamka, iyo qaar kaloo ka mid ururrada qaabbilsan faafinta dacwada ee diinta Islaamka.
Sheekh Cismaan-Xiddig waxa uu xijaabtey 20kii Julaay 2024, isaga oo ku allaystay caasimadda dalka Soomaaliya ee Muqdisho. Sheekhu waxa uu ahaa macallin ku caanbaxay faafinta diinta Islaanka, fidinta shareecada, baahinta aragtida dhexdhexaadka ah ( الفكر الوسطي أو الفكر المعتدل) iyo yaraynta karaahiyada iyo fikirka gurracan ee xagjirka ah (الفكر المتطرف). Waxa, Alle ha u naxariistee, darka Sheekha arday aad iyo aad u fara badan, waxa ku canqartay ardaaga Sheekha dhallinyaro kala duwan, waxa ka hirqaday durdurka Sheekha boqollaal culimo ah—barasho iyo barbaaridba waxa uu u ahaa astaan lagu soo hirto oo loo la soo irkado meselooyinka diinteenna xaniifka ah; Eebbe-Weyne ha u naxariisto, gokiisana ha ka yeelo beer ka mid ah beeraha jannadee.
Sheekh Cismaan-Xiddig waxa uu ka tagay marax-diimeed, mahadho fac weyn iyo dhaxal-diimeed oo lagu xusuusan doono. Waxa uu allifay ama uu qoray kutub tayadoodu sarrayso, leh dux, dhadhan, dhosoq iyo mullaax aad u qiimo badan. Kutubtiisu, waa mid gaartay dhammaan qeybaha bulshada Soomaaliyeed, weliba iyadoo u tallowday daafaha caalamka iyo waddamada deriska gaar ahaan kuwa Afrika. Haddii aan soo koobo, way badan yihiine, inta ugu caansan ama shaacbaxay ee waxsoosaarka Sheekha waxaa ka mid ah:
- المقاصد السنية في أحوال الأولياء وتراجم أعلام السادة الصوفية يقع في4 مجلدات ضخمة
- التيجان المكلله شرح النصائح المرسلة
- إقناع المؤمنين بتبرك الصالحين
- منية اللبيب في التبرك بآثار الحبيب
- بغية الأريب في التوسل بأسماء الحبيب
- المنهل في أدلة التوسل
- التحفة في نشر محاسن البرد
- اللآلي السنية في مشروعية مولد خير البرية
- التبيين في أدلة التلقين
- المنح الوهبية في ذم القبلية والعصبية
- المنتخب شرح أوراد مرحب
- التوضيح شرح أذكار التسبيح
- أنيس الجليس في ترجمة سيد أحمد بن إدريس
- الرسالة البهية في مشروعية التلفظ بالنية
- البرهان في جواز الذكر بلفظ هو للملك الديان
- ديوان القصائد والمدائح النبوية
- إرشاد الطالب إلى أحكام الشارب
- تنبيه الأكياس على مساوي الوسواس
- النصائح المرسلة إلى طلاب العلم لله والآخرة
Xogaha qaarkood ayaa tilmaamaya in ay jiraan kutub kale oo aan weli la daabicin ama aan loo gudbin dad weynaha iyo bahweynta xerta Soomaaliyeed. Sheekhu waxa uu ahaa nin aad u kasmo badan, leh garasho iyo gudasho sarraysa, waxa uu ahaa naasix waaya-arag ah, qareen iyo caroog bulsho, kuna hubaysan aqoon iyo xeeldheeri mug leh. Sheekh Cismaan-Xsdig, uu ahaa barbaariye gardaadshay kumanyaal culimo ah iyo dhallinyaro Soomaaliyeed oo harada cilmigiisa ka durduurtay.
Mar uu Sheekhu ka hadlayey xuska dhalashada Nebiga (SCW) ayuu ku tilmaamay in tahay arrin mudnaanteeda leh muunaynta ku dheehan darteed. Waxa uu intaas ku daray in ay tahay arrin xanbaarsan weynayn iyo ixtiraam heer sare ah. Weliba waxa uu si qotadheer u tilmaamay in xuska mawliidku yahay mid ku suntan farxad iyo baraare, raynrayn iyo damaashaad; wacyigelin iyo baraarujin; nasasho iyo tamashlayn lagu majeerto carruuraha iyo dhallinyarada kala duwan.
Sidoo kale, markuu Sheekhu bidhaaminayay foolxumada jahliga iyo halaagga uu u geysto basharka, ayuu iftiimiyey in dhibkuba yahay aqoon darro ka jirta dhanka barashada, fahanka iyo dhuuxidda diinta Islaamka—ereyo kooban oo laga dhegaysto cajilo duuban, muxaadarooyin kooban oo lagu kadsoomo, hanafsi yar oo mareegaha laga bowsado, fadwo golakafuul ah oo ka maran dhiraan-dhirin iyo sugid ayaa sababay jaahwareer iyo jidbo aan dabar laheyn.
Sheekh Cismaan-Xiddig waxa ahaa shakhsi fiiro dheer oo indheergarad ah, aragti fog oo buunni ku ah lurbixinta arrimaha iyo xaaladaha bulshadiisa la soo gudboonaada. Waxa kale oo iyadana mudan in la muujiyo, dadkana loo tebiyo qaabka quruxda badan ee uu fahansaa in bulshada lagu ilaaliyo seeraha danaha qaranka iyo jiritaankeeda sooyaal. Waa hubaal inuu si mug leh oo dhidban u sheegay caqiidada suubban iyo mad-habka ummaddani kaga soocan tahay ummadaha kale ee qaafilka ah ama baadiyoobay.
Intaas ka dib, maansadin, waa baroordiiq iyo duco aan Ilaahay ku tuugayo, waa durraan iyo isbihinbihin aan ku muujinayo tabaryarida iyo xanuunk geeridu leedahay, gaar ahaan, tan ku timaadda culumada iyo dadka indhaha u ah bulshada inteeda kale.Ereydan waxa aan si dgedeg ugu curiyey safar ku jooga magaalada Hadaaftimo ee gobolka Sanaag 22kii Julaay 2024kiic dhawr cisho ka dib geeridii Sheekheennii caabidka ahaa, xurmadle, Sheekh Cismaan-Xiddig (AHUN):-
Alraxmaan bismillaahi Alwahaab alraxiimow
Alcasiis alwakiilow Alqudduus alfataaxow
Aljabbaar alxakiimow Alnaciim alqadiirow
Alqafuur alqafaarowAlbasiir alcaliimow
Albadiic almatiinow Alwudduud almujiibow
Ilaahii qudraddiisiyo Awooddiisu sarraysiyo
Amarkiisu ahaadayow Adigaa xaq u yeeshay
In addoonku ahaado Axad kaa amarqaata
Ku adkaada salaadda Oofiyoo xajka booqda
Ooga oo saka dhiiba.
Ilaahii mulkigiisiyo Awooddiisu sarraysiyo
Amarkiisu ahaadayow Adigaa xaq u yeeshay
In adduunkan la joogo Amarkaagu ku baahay
Ku abuuray makhluuqa Ku ekeeyey sinnaantiyo
Inaanuu dhan u iilan.
Ilaahii nasrigiisiyo Awooddiisu sarraysiyo
Amarkiisu ahaadayow Adigaa xaq u yeeshay
Arladaa waxa yaalliyo Wixii uurka ku nooliyo
Intii uubba ku aasan Iyagoo u hooggaansan
Aayaadkaaga ilhaamkiyo Waxyigaaga yaqiinsan.
Ilaahii raxmaddiisiyo Awooddiisu sarraysiyo
Amarkiisu ahaadayow Adigaa xaq u yeeshay
Inaan maanta ku tuugo Anigoo arrad muujay
Anigoo ka afaystay Wixii oon la cunaayat:
Anigoo ka fogaaday Ardaagii la ag joogay
Anigoo arki waayey Wixii oog la shidaayay.
Anigoo socon waayay Ililii dadku jeexday
Anigoo garan waayay Ubbadii i ag taallay.
Ilaahow aqbalkaagiyo Ajiibtaan sugayaaye
Addoonkaaga Allaystay Ka ayaan ka ayaan buu
Axkaam noo meerinayee Dhallaankii ababsheeyee
Anqarshoo wax baree Ilaahow jannadaadiyo
Alfardowsa ku arsaaq.
Ilaahow aqbalkaagiyo Ajiibtaan sugayaaye
Addoonkaaga Allaystay Ka ayaan ka ayaan buu
Udgoonow Nebigaaga (SCW) Siiradiisa anuuggiyo
Asalkeedu wacnaa Aslayoo afnaqaayee
Ilaahow jannadaadiyo Alfardowsa ku arsaaq.
Ilaahow aqbalkaagiyo Ajiibtaan sugayaaye
Addoonkaaga Allaystay Ka ayaan ka ayaan buu
Dadka oo la islaaxshiyo Colaaddoo la afmeeriyo
Nabaddoo la asteeyiyo Ummaddoo isku ood ah
Isku meelna ujeedda Heshiisoo anbaqaadda
Cimrigiis ku afneeyee Ilaahow jannadaadiyo
Alfardows ku arsaaq.
Alraxmaan bismillaahi Alwahaab alraxiimow
Alcasiis alwakiilow Alqudduus alfataaxow
Aljabbaar alxakiimow Alnaciim alqadiirow
Alqafuur alqafaarow Albasiir alcaliimow
Albadiic almatiinow Alwudduud almujiibow
Weligaagan allaystay Caabid weeye addoon ah
Waa ilayska Islaankiyo Waa Amiirka axbaabtiyo
Waa cimlaaqa akhlaaqdiyo Waa hormuudka abyoone
Axaadiista Rasuulkiyo (SCW) Tafsiirkuu afka saariyo
Werdiguu akhrinaayiyo Irsiguu ka xijaabtiyo
Acmaashuu ku gaboobey Ilaahow Alkumoow
Adduun baa waxba oolle Aakhiraa na sugaysee
Marka iilka la seexsho Ilaahow jannadaadiyo Alfardowsa ku arsaaq.
WQ: Maxamuud Cali Aadan (Hoorri)
