Muqdisho(SONNA):-Shirkan oo ahaa kii 6-aad ee ay isugu yimaadaan Madaxada Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo kuwa Maamul-goboleedyada Dalka iyo kan Maamulka Gobolka Banaadir ayaa dhawaan ka furmay Magaalada Muqdisho, kaasi oo socday muddo seddex cisho ah ayaa looga hadlay qodobo wax weyn ka tari doona Masiirka Ummadda Soomaaliyeed, jiheynta siyaasadda Dalka iyo qoddobo kale oo muhiim u ah dalka iyo Dadka Soomaaliyeed.
Shirku intii uu socday waxaa madasha horteeda looga dhageystay warbixin faahfaahsan oo ku saabsan Dagaalka lagula jiro Kooxda Khawaarijta ah ee Al-shabaab looga dhageystay Wasiirka Gaashaandhigga Cabdulqaadir Maxamed Nuur Jaamac iyo Taliyaha Ciidan Xoogga Dalka Gen. Odowaa Yuusuf Raage, iyagoo aad ugu dheeraday guuliha la gaaray ilaa iyo hadda , waxayna xuseen in dhawaan la soo afjari doono wajiga 1-aad, loona gudbi doono wajiga 2-aad, kaasi oo lagu wado in laga bilaabo deegaannada dhaca Webiga Jiinkiisa.
Kadib falanqeyn iyo fikir is weydaarsi waxaa Shirkii Golaha Wadatashiga Qaran ee madaxda dowladda federaalka iyo madaxda dowlad goboleedyada lagu soo gaba-gebeeyey magaalada Muqdisho, waxaana laga soo saaray toddoba qodob, Shirka waxaa ka qeyb-galay Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya iyo Ra’iisul wasaaraha Soomaaliya Dr: Xasan Sheekh Maxamuud iyo Xamsa Cabdi Barre, Ra’iisul wasaare ku-xigeenka Saalax Axmed Jaamac, iyo shanta Madaxweyne Maamul goboleed ee Axmed Maxamed Islaam Axmed Madoobe Jubbaland , Cabdicasiis Xasan Maxamed (Lafta-gareen) Koonfur galbeed, Axmed Cabdi Kaariye Qoorqoor Galmudug, Cali Cabdullahi Xuseen GuudlaaweHirshabeelle iyo Maamulka Gobolka Banaadir Shiikh Yuusuf Madaale.
Golaha wadatashiga Qaran ayaa kulankooda uga dooday ajendayaal muhiim ah oo ay ka mid ahaayeen Hanaanka Doorashooyinka Dalka, xaaladda Amniga Dalka gaar ahaan u diyaar garowga Wejiga 2-aad ee dagaalka ka dhanka ah kooxda Argagaxisada ah ee Al-shabaab, islamarkaana lagu ciribtirayo kooxdaasi, dhameystirka deyn cafinta, fulinta heshiisyadii hore ay goluhu hore u gaareen, arrimaha fatahaadaha ee webiyada Shabeelle iyo Jubba iyo khasarooyinkii ka dhashay, waxayna ugu dambeyntii ka soo saareen qodobo dhowr ah, waxaana iyadoo la tixraacayo heshiisyadii iyo War-murtiyadeedyadii ka soo baxay shirarkii hore ee Golaha wadatashiga Qaran, Goluhu waxa uu ka wada hadlay, kuna heshiiyay Qodobada ay ka mid ahaayeen:-
Qodob ka hadlaayay arrimaha Amniga, Golaha wadatashiga Qaran waxa uu bogaadinayaa guulaha laga gaaray Istaraatiijayada Qaran ee la dagaalanka Argagaxisada ee ku aadan howlgalada dhanka Militariga ah oo ay horseed ka yihiin Ciidan Xoogga Dalka oo kaashanaya Shacabka Soomaaliyeed, kuwaasi oo horseeday xasiloonida guud ee Dalka gaar ahaan amniga Caasimadda.
Qodobada ugu muhiimsan ee ka soo baxay shirka wadatashiga waxaa kaloo ka mid ahaa qodob ka hadlaayay Doorashooyinka oo muhiimaddiisa lahaa waxa uuna u qornaa sidan:-
Goluhu isagoo ka ambaqaadaya hanaanka doorashooyin ayaa waxa uu goaan kun gaaray 1. HANAANKA DOORASHOOYINKA. A)Golaha wadashiga Qaran waxa uu ku heshiiyay in dalka oo dhan ay ka dhacdo doorasho Qof iyo Cod ah oo ay ku tartamayaan Laba Xisbi Qaran oo kaliya.
- B) Hanaanka Doorashooyinka Dalka wuxuu noqonayaa nidaamka Matalaadda isu dheelitiran ee Liiska Xiran.
- c) Liisaaska Xisbi walba waa inaysan ka badnaa labalaab kuraasta loo tartamaayo
Qodobka 2-aad ayaa ayaa ka hadlaayay deegaan doorashada oo isna sidan u qoran:- Goluhu waxa uu ku heshiiyay in Kuraasta loo tartamaayo lagu soo doorto Hal deegaan doorasho.
Qodobka ka hadlaaya Doorashada Baaarlamaanka waxaa lagu tartamayaa habka Xisbiyada badan.
Qodobka 6-aad ayaa sheegaya in a) xubnaga Golaha deegaanka waxaa si toos ah u soo dooranaya bulshada Deegaanka. B) Kuraasta Golaha deegaanka waxaa ku tartamaya Urur Siyaasadeedyada. C)labada Urur siyaasadeed ee ugu codka badan ayaa noqonaya ee labada Xisbi Qaran ee uu Dalku yeelan doono.
Ka dib, bayaankii wadajirka ahaa ee ka soo baxay xubnaha Golaha Wadatashiga Qaranka ee heshiiska rasmiga ah kaga gaaray arrimaha amniga, doorashooyinka iyo dimuqraadiyadda dalka iyo dhaqan gelinta heshiisyadii hore ay u gaareen xubnaha golaha, ayaa Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Mudane Xasan Sheekh Maxamuud oo ay hareer joogaan xubnaha kale ee golaha Wadatashiga Qaran oo shir jiraa’id u qabtay warbaahinta ayaa faah faahin ka bixiyay heshiisyada goluhu ay gaaraan iyo waxyaabihii dhaliyay, isagoo tilmaamay taariikheynta halgankii iyo dadaalkii dheeraa ee loo soo galay Dowlad dhiska iyo dimuqraadiyeynta dalka ayaa tilmaamay in la soo gaaray bar-dhammaad ay adag tahay in lagu sii socdo, wuxuuna carabka ku adkeeyay in lagama-maarmaan ay tahay in talada shacabka lagu celiyo.
” Wuxuu dalku u baahan yahay dib-u-dhis, maalgelin iyo inuu soo kabto dhammaantii, intaas oo dhan waxaa shuruud u ah dalku inuu leeyahay Dowlad sal-ballaaran oo sharciyad ballaaran leh, dadka Soomaaliyeedna si dhab ah u matasha,matelaad duruufo ay keentay waa soo haysan jirnay, walina waa haysanaa, laakiin markan inaan ka sii ballaarino oo matelaad ku saleysan codka shacabka iyo go’aanka shacabka Dowladnimadeennu in ay ku saleysnaato,” ayuu yiri madaxweynaha JFS.
Sidoo kale, Madaxweynaha oo hadalkiisa sii wata ayaa yiri” Dalka haddii aan xoreyno, waxa ugu horeeyo uu u baahan yahay waa nidaam xukun ah oo dalka dhan ku baahsan, inta badan dalka oo nimanka Khawaarijta ah ku habsadeen ku fadhiyeen muddada 15ka sano ah maanta inta laga kiciyay iyo inta dhiman ee laga kicin doonaba waxay u baahan yihiin Dowladnimo iyo xukun in la gaarsiiyo”,.
Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud, wuxuu kula dardaarmay shacabka Soomaaliyeed in ay u diyaargarow-baan doorashadaas qof iyo codka ah, isagoo hoosta ka xariiqay in aysan furneyn waddo kale oo ah in tallada lagu celiyo shacabka.” Waxaan rabnaa dadka Soomaaliyeed walaalayaal meel kasta oo aad joogtaan, waxaan idin leenahay cabsida aan yareyno, shakiga aan ka baxno, 30-sano ka dib, Qof Soomaaliya xoog ku haysan karto malahan, nin isaga shaatigiisa toshay oo iska joogi karo malahan sheekadaas waa soo dhammaatay, dowlad Soomaaliyeed oo is qab-qabsiggeedu yar yahay oo degganaasho siyaasiyaadeed leh ayaa u baahan mahay, dalkan siyaasad qariban tahay ayuu 30-sano meeshan u joogaa,”.
Sidoo kale, madaxweynaha Jamhuuriyadu, qodobada kale ee uu ka hadlay waxaa ka mid ah, dadaalka Dowladdu ay waddo ee Barnaamijka Deyn cafinta oo uu tilmaamay inuu gaba-gabo marayo, ahmiyadda Barnaamijkan ayuu madaxweynihu si weyn u faah faahiyay.” Dalka Deyn cafinta, lacag dhowr bilyan oo Dollar oo Soomaaliya muddo dheer lagu lahaa ayaa laga cafinayaa laga tirayaa, Soomaaliya waxay u yeelaneysaa fursad in ay caalamka la macaamiisho, in ay deyn kale, qaadan karto, in ay dad ajaaniib ah iyo maalgashi toos ah waxa Afka qalaad lagu yiraahdo ( Direct Foreign Investment) in ay heli karto, dadka Soomaaliyeed in ay iyagu dalkooda maalgashan karaan, dadka Ajanabiga ee saaxiibada ah in ay dalka yimaadaan maalgashan karaan, waxay u baahan tahay si dalka loo maalgeliyo Dowlad sharciyad ballaaran dadka ka haysata oo dimuqraadi ah oo codka dadka ku timid,”. Ayuu yiri Mudane Xasan Shiikh Maxamuud.
Ugu dambeyntii Madaxda heer federaal iyo heer Dowlad gobolleed ee ku mideysan golaha wadatashiga qaran oo maalmihii la soo dhaafay shir uga socday magaalada Muqdisho ayaa soo saaray bayaan rasmi ah oo ay heshiis ugu gaareen arrimaha doorashooyinka, ammaanka iyo dhaqangelinta heshiisyadii hore goluhu u gaaray, nuxurkeeduna yahay tallaabo hor leh oo hore loo qaaday, qaab siyaasadeed daahfuran iyo iyadoo Dowladdaan ay dhusan tahay 1 sano oo kaliya sii bayaanisay in laga gudbo nidaamkii lagu soo caana maalay ee ahaa 4 5 ka, lana sii iclaamiyay Nidaamka Xisbiyada badan ee Qof iyo Cod.
