Dawladdu waxa ay cagta ku haysaa waddada ay ku xaqiijinayso Ahdaafta Qaran ee leh hor-tabinta,1- Ciribtirka Khawaarijta,2-Dayn-cafinta,3 qaadista cunaqabataynta Hubka,4-Dagaalka Musuqa,5-geediga-Dimuquraadiyadda, sidaasi awgeed ayaan si hufan u wadnaa qoraallo iyo warbixinno Taxana ah ee la xariira ama iftiiminaaya Musuqmaasuqa ay Dowladdu ku dhawaaqday inay dagaal adag la galeyso.
Ilaalinta hantida Dadweynaha iyo la-dagaallanka Musuqu waa masโuuliyad weyn oo loo baahan yahay in si adag la isaga xil saaro ka miro dhalinteeda. Sida Muuqata dagaalka ka dhanka ah Musuq maasuqa Dowladda waa ka goโan yahay,iyadoo ay socdaan dhageysiga Dacwado ku socda Eedeysanayal qaarkood, waxaana jira Heyโado kale oo baaritaano ay ku socdaan, kuwaasi oo mar dhow la soo bandhigi doono, sida ay xaqiijiyeen masuuliyiin ka tirsan dowladda, waxaana jirta in ku dhowaad 10 Heyโadood oo kale oo ka tirsan dowladda oo loo heysto lunsasho hanti Ummadeed, iyadoo dagaalka Musuq maasuqa uu suurta galin kara in masuuliyiin hadda xilal ka haaya dowladda ay xilalkooda ku waayaan isla markaana sharciga la horgeeyo.
Maxkamadda gobolka Banaadir ayaa maanta u fariisatay dhageysiga dacwad Ciqaabeed loo heysto saraakiil ka tirsan wasaaradda Shaqada iyo Arrimaha bulshada XFS, kuwaaasi oo xafiiska xeer ilaaliyaha guud ee Qaranka uu ku eedeeyay Musuq-maasuq, lunsasho hanti dadweyne iyo ku tagri fal awood xafiiseed, iyadoo Masโuuliyiinta Maxkamadeyntooda maanta ay billaabatay ayaa waxaa ay kala yihiin, Agaasimahii Guud ee wasaaradda Shaqada iyo Arrimaha bulshada XFS, Cabdullaahi Maxamed Cali Suldaan iyo Agaasimahii ka horreeeyay Xafiiska Maxamed Cadde Muqtaar.
Maxkamadda gobolka Banaadir ayaa horey ugu fariisatay dhageysiga dacwad loo heysto saraakiil ka kala tirsan Wasaaradda Maaliyadda iyo Bankiga Dhaxe,oo loo heysto Musuq maasuq, kuwaasi oo ka howlgalayay xarumaha wasaaradda maaliyada iyo Bankiga dhexe ay ku leeyhiin Garoonka Aadan Cadde ee Magaalada Muqdisho,kuwaa oo lagu soo eedeeyay falal la xariira xatooyo xoolo dadweyne.
Edeysanayasha ayaa kala ahaa Abuukar Maxamed Cali maamulihii xafiiska Canshuuraha Bariga wasaaradda maaliyadda ee garoonka Aadan Cadde,Abduqaadir Cabdi Socdaal Abtidoon qasni ka Tirsan Banki Dhaxe qeybta Dakhliga ajaanibta ee Garoonka diyaaradaha Aadan Cadde,Maxamed Aadan Cabdullaahi Maamulahii Bankiga Dhaxe laanta garoonka Aadan Cadde,kuwaa oo dhammaan xeer ilaalintu ku soo eedeysay xatooyo xoolo dadweyne.
Maxkamada gobolka Banaadir ayaa maalintii khamiista aheyn dhageysatay dacwad kale oo loo heystoย Afar Sargaal oo ka tirsan Heyโadda Socdaalka iyo Jinsiyadaha Soomaaliya oo ku Eedaysan Musuq maasuq lala xariirinaayo Xatooyo Dadweyne, Lunsasho hanta Qaran, lacag dhaqis iyo kuwo kale, iyadooย Afartaasi Eedaysane ee la horgeeyay Maxkamada gobolka Banaadir ayaa lagu kala magacaabaa,Cabdulaahi Maxamuud Cosoble, Cumar Macalim Nuur, Saabir Xasan Cabdinuur iyo Aadan Maxamed Cabdi oo dhamaantood loo heysto xatooyo xoolo dadweyne oo lagu soo Eedeyayย Saraakiisha intii ay ka mid ahaayeen howlwadeenadda heyโadda ย Socdaalka iyo Jinisayada ย Soomaaliya.
Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya mudane Dr: Xasan Sheekh Maxamuud ayaa horay u sheegay in marnaba usan aqbali doonin in la musuq maasuqo hantida Ummadda ee ay dowladda masโuulka ka tahay.
Xafiiska Hanti dhowrka guud ee Qaranka ayaa horey u sheegay in khasnada dowladda laga waayay lacag gaaraysa 21 Milyan oo dollar intii u dhexeysay (08 March 2018) ilaa (19 April 2023),ย โBaarista Fatashka ah ee Xafiiska Hanti dhawrku ku sameeyay heyโadahan ayaa dabooleysa intii u dhexeysay 08 March 2018 ilaa 19 April 2023. Waxaana ku lug leh dad isugu jira madax iyo shaqaale dowladeed iyo dad shacab ah oo xiriir wada shaqeyneed la leh heyโdaha dowladda ee Baaristu khuseysoโ, ayuu yiri Hanti dhowraha Dowladda.
Xeer Ilaaliyaha guud ee Qaranka Dr Suleymaan ayaa isna isagoo Warbaahinta la hadlaayay yiri โSharciga lagama dhuuman karo qofkii hanti uu ka sameeyay musuq-maasuq, dalka gudahiisa ama dibad geysto waa laga daba tagayaaโ.
Wasiirka Cadaalada iyo dastuurka ee Xukuumadda Federaalka Soomaaliya, Xasan Sheekh Cali ayaa sheegay in qorshaha la dagaallanka musuqmaasuqa ee dowladdu uu marayo meel wanaagsan, isagoo xusay in guddiga la dagaallanka musuqa uu yahay mid dastuuri ah, dhismahiisuna uu haatan socdo, lana hor geyn doono golaha Wasiirrada iyo Baarlamaanka, si loo meel mariyo, isagoo intaasi raaciyay in ay sii wadi doonaan howlaha horyaalla ee lagama maarmaanka u ah la dagaallanka musuqmaasuqa shuruucdiisa kalena ay dhamaystiri doonaan.
Dhinaca Culumaaโudiinka Soomaaliyeed maxay ka yiraahdeen Musuqmaasuqa?, Sheekh Maxamed Dirir oo ka mid ah Culumaaโudiinka Soomaaliyeed ayaa sheegay in Diinta Islaamka ay qof kasta oo muslim ah farayso Ilaalinta amaanada, wuxuuna musuqu ku tilmaamay mid xaaraam ah oo uu Alle fogeeyay, isagoo dowladda ku ammaanay tallaabada ay u qaadday la dagaallanka musuq maasuqa.
Dhinaca kale Wasiirka Wasaaradda Maaliyadda xukuumadda federaalka Soomaaliya Xildhibaan Biixi Iimaan ayaa xildhibaanada Golaha Shacabka warbixin ka siiyay sharciga Hanti Dhowraha Guud oo horyaal Golaha Shacabka BJFS, isagoo sheegay in sharciga Hanti dhowraha Guud uu wax badan ka baddeli doono nidaamka Maaliyadeed iyo kor u qaadid hufnaanta Maaliyadda dalka, waxa uuna xusay in ay muhiim tahay in laga guur Hanti dhowre hoos yimaado xukuumadda, Xildhibaanadaย ay tahay in ay ansixiyaan.
Wasiirka ayaa sidoo kale suโaalo ay weydiiyeen Xildhibannada oo ay ka mid tahay saameynta sharcigan uu ku yeelanayo Hanti dhowraha jooga, ayaa sheega in Hinti dhowraha uu ku joogo sharci la sameeyay 1972-kii, inta sharcigaan la meel marinayana dalka isaga uu sharci u yahay, Wasiirka ayaa dhammaan ka jawabay suโalihii Xildhibaanada ay ka weydiiyeen shacriga Hanti dhowraha Guud, kulankaasi Xildhibaanada oo wali socda ayaa waxa ay Akharinta koowaad marsiinayaan shacriga Hanti dhowaraha, iyadoo dooda kadib ay go’aan ka gaari doonaan.
La soco Qeybta 6-aad
