Dawladda cusub ee uu Maamulkiisa ugu sarreeyo Madaxeynaha iyo Raiisul-wasaarahaba waxaa looga baahan yahay inay si adag ula dagaalamaan musuq-maasuqa,islmarkaana hoos u fiiriyaan dhaq-dhaqaaqa howlaha Xafiisyada Dawladda, haddii aan taas la helin waxay la kulmeysaa naceybka shacbiga oo ay horey u daashadeen musuq-maasuq iyo wax is daba-marin badan, iyadoo Dadweynaha Soomaaliyeed ay si weyn Indhaha ugu hayaan Maamulka cusub oo lagu naaaneeso Dawladda isbedelka.
Haddaan ka eegno dhanka Garsoorka iyo Cadaaladda waxay shacbigu ku leeyihiin ma dacwoon karo Qof Jeeb maran, adigoo arkaayana Xoolahaagii ayaa hortaada lagu siinayaa cid kale oo u soo dhaqaale urursaday xaqa masaakiinta danta yar, Dawladduna looga fadhiyo inay u hiiliso Dadka dan yarta ah, waayo Ummad la maamulo waxaa garsoor u ah cadaalad, haddi la waayana waxaa xumaanaya kalsoonida shacabka, horaa waxaa loo yiri Cadaaladda ayaa na wada deeqda.
Dhanka Wasaaradaha haddii aynu ka eegno waxaa lagu tilmaama inay ka mid yihiin meelaha musuq-maasuqu daashaday, waxaadna arkeysaa in shaqaale muddo fog u shaqeynayay Wasaaraddaasi oo khibrad iyo aqoonba u leh howshaasi, haddana aan heyn xuquuqdii uu lahaa, iyadoo la shaqaaleysiiyo qof aan aqoon iyo khibrad u laheyn shaqadaas, waana is dabamarin xuquuqda shaqaalaha, taasina ay ka dhalato hoos u dhaca wax soosaarka Shaqaalaha.
Dhinaca Amniga haddaynu u galno, musuq-maasuqu marka uu galo waxaa hoos u dhacaya ammaanka iyo kala dambeynta, waxaana kordhaya qaraxyada, dilka, dhaca iyo waxyaabaha kale ee wax u dhimaya nabadgalyada Dalka, iyadoo arrinta Musuq-maasuqa ay horay uga hadleen Masuuliyiinta ugu sarreysa Dalka iyagoo sheegay in muhiimadda koowaad ay siinayaan la dagaalanka Musuq-maasuqa, waana laga dhur sugayaa inay ka dhabeeyaan arrintaasi, innagoo ogsoon in ay adag tahay in Dal ka soo kabsanaya bur-bur dhinacyo badan leh inuu si dhaqsi ah ula dagaalamo musuq-maasuq iyo wax is daba-marin,
Waxaa kaloo looga baahan yahay Xukuumadda inay la timaado habka iyo nidaamka ay ula dagaalameyso Musuqmaasuqa nooc kasta ee uu leeyahay, islamarkaana ay ku ciribtiri karto, waxaanse jeclaa in aan mar uun aragno qof Maxkamad loo soo taago Musuq-maasuq iyo wax is-daba-marinta, waana aragnay arrintaasi, waxaana dhawaan la soo taagay Eedeysanayaan Maxkamadda loo heysto dambiyo ku saabsan Musuqmasuq iyo wax is-dabamarin sidaasi awgeed waxaa leeyahay Musuq-maasuqu waa dilaaga habka dowladnimo, sidaasi awgeed waxaa loo bahan yahay in arrintaasi xoogga la saaro sidii mar uun loo ciribtir lahaa.
Dagaalka dowladdu kula jirto musuqa iyo xatooyada dakhliga dowladda ayaa ilaa xad wanaagsan waxa uu sameeyay isbeddel togan oo muujiyay in haddii Saraakiisha ka howlgasha ilaha dakhligu ay si wanaagsan oo wafaqsan sharciga u qabtaan, u xisaabiyaan una xareeyaan, islamarkaana maareeyaan ayay dowladdu heli kartaa dakhli kaalin weyn ka qaata in dowladdu bixiso adeeg dadweyne, islamarkaana ay xal u heli karto dhibaatada iyo cajsiga dowladda ka haysta xagga miisaaniyadda.
Maxkamada gobolka Banaadir ayaa maalintii khamiista aheyn dhageysatay dacwad loo heystoย Afar Sargaal oo ka tirsan Heyโadda Socdaalka iyo Jinsiyadaha Soomaaliya oo ku Eedaysan Musuq maasuq lala xariirinaayo Xatooyo Dadweyne, Lunsasho hanta Qaran, lacag dhaqis iyo kuwo kale, iyadooย Afartaasi Eedaysane ee la horgeeyay Maxkamada gobolka Banaadir ayaa lagu kala magacaabaa,Cabdulaahi Maxamuud Cosoble, Cumar Macalim Nuur, Saabir Xasan Cabdinuur iyo Aadan Maxamed Cabdi oo dhamaantood loo heysto xatooyo xoolo dadweyne oo lagu soo Eedeyayย Saraakiisha intii ay ka mid ahaayeen howlwadeenadda heyโadda ย Socdaalka iyo Jinisayada ย Soomaaliya.
Xafiiska Hanti dhowrka guud ee Qaranka ayaa sheegay in khasnada dowladda laga waayay lacag gaaraysa 21 Milyan oo dollar intii u dhexeysay (08 March 2018) ilaa (19 April 2023),ย โBaarista Fatashka ah ee Xafiiska Hanti dhawrku ku sameeyay heyโadahan ayaa dabooleysa intii u dhexeysay 08 March 2018 ilaa 19 April 2023. Waxaana ku lug leh dad isugu jira madax iyo shaqaale dowladeed iyo dad shacab ah oo xiriir wada shaqeyneed la leh heyโdaha dowladda ee Baaristu khuseysoโ, ayuu yiri Hanti dhowraha Dowladda.
Xeer Ilaaliyaha guud ee Qaranka Dr Suleymaan ayaa isna isagoo Warbaahinta la hadlaayay yiri “Sharciga lagama dhuuman karo qofkii hanti uu ka sameeyay musuq-maasuq, dalka gudahiisa ama dibad geysto waa laga daba tagayaa”.
Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka ah ee Soomaaliya Mudane Dr: Xasan Sheekh Maxamuud ayaa horay uย sheegay in aysan marnaba aqbali doonin Dowladdu in la musuq maasuqo hantida Ummadda ee ay dowladda masโuulka ka tahay, wuxuuna intaasi raaciyay in Dowladdiisu ay wax badan ka qaban doonto waxa uu ugu yeeray โtuugโ iyo โtuug kalkaalโ, ee ka dhex jira heyโadaha Dowladda sida uu sheegay.
โ Tuug Kalkaal yaan la noqonin, tuugga waa la qabanayaayee ha qarinin,kan shaqada joogo ee xafiiska tuuganimada ka socoto joogow, adigu haddaadan tuug aheyn sheeg, war meeshan nimaa joogee hala fiiriyo dheh, shaqaa laga qabanaa,tuug wuxuu sababayaa inaan daciif ahaano,dhaqaalo yaraanno,inaan iska bixin weyno qarashaadka, ciidan inaan qoran-weyno oo aan ku filnaan weyno,macallimiinta inaan mushaar siin weyno, yacni wax walba oo Dowlad laga rabay,โ, sidaasi waxaa yiri Madaxweune Xasan Shiikh.
Dadka Soomaaliyeed ayuu madaxweynuhu u sheegay in Shabaabka wax qarxiya iyo kan hantida ummadda dhaca uu si isku mid ah ula dagaallami doono,isagoo ka dalbaday in ay garab ku siiyaan Dowladda, โ Tuuggu Shabaab kama sokeeyo,ehel ma ahan, qaraabo ma ahan, ninka tuugga lagu tuhmaayi xeerka hortiisa la geynaa sharciga wuxuu qabanaannaa la marsiinaa,โayuu sii raaciyay Madaxweynaha.
Tallaabadan uu qaaday Madaxweynaha ee badbaadinta hantida dalka iyo kan ummadda Soomaaliyeed ayaa noqon kara mid guuleysta haddii shacab iyo Dowlad si wadajir ah loo wajaho, iyadoo dad badani arrintan si weyn u soo dhoweeyeen.
La soco Qeybta 5-aad
