Magacaygu waa Cabdilaahi Ismaaciil Cabdilaahi, waxaanan ka shaqeeyaa Jaamacadda Daraasaadka ee Afafka Dibadda ee Beijing ( BFSU) (Beijing Foreign Studies University) ee Shiinaha, halkaas oo aan ka dhigo af Soomaaliga, kana shaqeeyo cilmi-baarista ku saabsan Daraasaadka Goboleedka Wadamada Afrika iyo xidhiidhka Shiinaha iyo Afrika.
Sidoo kale, waxaan ahay xubin ka tirsan Golaha Caalamiga ah ee Daraasaadka Shiinaha (World Sinology Council Experts), iyo xubin Golaha Caalamiga ah ee Falsafadda Konfushiyaanism (Confucianism International Association Board Member Candidate).
Kulliyadda Aasiya iyo Afrika ee jaamacaddan waxaa la aasaasay sanadkii 1961, iyadoo la raacayo tilmaanta Raโiisul Wasaarihii hore ee Shiinaha Zhou Enlai, si loo xoojiyo xidhidhrka saaxiibtinimo ee u dhexeeya Shiinaha iyo dalalka Aasiya iyo Afrika.
Zhou Enlai waxa uu booqday Soomaaliya sanadihii 1960-meeyadii, waana arrin ay dad badan oo Soomaaliyeed xasuus gaar ah u leeyihiin.
Hadda, Kulliyadda Afrika ee Jaamacadda BFSU waxay furtay in ka badan 20 luqadood oo Afrikaan ah, kuwaas oo ay ka mid yihiin: af Sawaaxili, af Hawsa, af Zuulu, af Amxaariga, af Madaqaskaari, af Soomaali, af Yoruba, Afrikaans, af Tswana, af Ndebele, af Komoro, af Kiriyoole, af Shona, af Tigrinya, af Rundi, af Ruwanda, af Chewa, af Sesotho, af Sango iyo af Tamaazight.
Waa kulliyadda ugu luqado badan ee Afrikaanka ah ee wax ka dhigta gudaha dalka Shiinaha.
Kulliyaddu sidoo kale waxay leedahay waax cilmi-baaris oo ku takhasustay daraasaadka gobollada Afrika, waxayna daabacdaa joornaalka โCilmi-baarista Luqadaha iyo Dhaqamada Afrikaโ oo ah daabacaad laba-luqadood (af Shiineys iyo af Ingiriis), kaas oo soo bandhiga natiijooyinka ugu dambeeyay ee cilmi-baarayaasha gudaha iyo dibadda ee ku saabsan luqadaha Afrika, suugaanta, taariikhda, dhaqanka, iyo bulshada.
Kulliyadda Afrika waxay sidoo kale sanad walba qabanqaabisaa โShir Caalami ah ee Cilmi-baarista Luqadaha iyo Dhaqamada Afrikaโ, kaas oo ah madal ay si joogto ah ugu kulmaan cilmi-baarayaal Afrikaan iyo kuwo caalami ah si ay is dhaafsadaan aqoon iyo aragtiyo.
Intaa waxaa dheer, Kulliyadda Afrika ee Jaamacadda BFSU waxay heshiisyo iskaashi la saxiixatay in ka badan 20 jaamacadood oo ku kala yaalla dalal ay ka mid yihiin: Soomaaliya, Koonfur Afrika, Nayjeeriya, Itoobiya, Kenya, Tansaaniya, Zimbabwe, iyo Senegal.
Waxa kale oo ay xidhiidh iskaashi la leedahay jaamacado Yurub iyo Maraykan ah sida: Kulliyadda Daraasaadka Aasiya iyo Afrika ee Jaamacadda London (SOAS), Machadka Qaranka ee Luqadaha iyo Dhaqamada Bariga ee Faransiiska (INALCO), iyo Jaamacadda Leiden ee Netherlands.
Qaybta Afka Soomaaliga ee jaamacada BFSU waxaa si rasmi ah loo aasaasay 2013, waana meesha kaliya ee Shiinaha lugu dhigo af Soomaali si xirfad leh.
Laga soo bilaabo Maarso 2017-kii, af Soomaaliga waxaa lagu daray koorsada afafka saddexaad ee la doorto (selective courses). Anigu waxaan xilka baridda af Soomaaliga ah bilaabay Sebtembar 2020-kii.
Waxaan qoray buugga โHordhac Ku Saabsan Barashada ku Hadalka Af Soomaaligaโ (Somali spoken), waxaana dhawaan soo baxaya buugagga af Soomaal ah oo wax lugu Baro โTaariikhda, Dhaqanka iyo Bulshada Shiinahaโ iyo โBuugga Koowaad ee Manhajka Guud ee Af Soomaaligaโ.
Waxa kale oo aan hadda qorayaa buug kale oo la yidhaahdo โAf Soomaali Fudud oo La Adeegsadoโ. Intaa waxaa dheer, waxaan qoray maqaalal cilmiyeed iyo qoraallo aragtida bulshada ah.
Soomaaliya gudaheeda, dadka waxay aad ugu xiiseeyaan Shiinaha, isla markaana gudaha Shiinaha, Shiinayskuna aad bay ugu hamuun qabaan inay fahmaan Soomaaliya iyo af Soomaaliga.
Waxaan wareystay dhowr ka mid ah ardaydayda sanadkan si ay uga hadlaan dareenkooda ku aaddan Soomaaliya iyo barashada af Soomaaliga. waxayna si toos ah u muujiyeen dareenkooda oo ah:
Ardayga Ma Haoyang wuxuu yidhi: โWaan jeclahay Soomaaliya, sababtoo ah Soomaaliya waxay leedahay taariikh dheer. Dhaqanka Soomaaliyeed wuxuu isku daraa dhaqamada Afrika, Carab, iyo kuwa xeebaha Badweynta Hindiya. Muusikada, qoob-ka-ciyaarka, iyo gabayada dhaqameedku waa kuwo si gaar ah u taagan, waxayna ka tarjumayaan xigmadda nolosha reer guuraaga.
Sidoo kale, muuqaalka dabiiciga ah ee Soomaaliya waa mid aad u qurux badan. Soomaaliya waxay ku taallaa Geeska Afrika, waxayna leedahay xeeb aad u dheer, lamadagaanno iyo buuraley, sidoo kalena waa dal hodan ku ah kala duwanaanshaha noolaha waxa jira dhagaxaan xeebeed coral reef ah iyo duurjoog gudaha ku nool. Sababta aan u bilaabay barashada af Soomaaliga waxay ahayd inaan mustaqbalka tago oo indhahayga ku arko dalkaas quruxda badanโ.
Ardayda Rao Yuqi waxay tidhi: โWaan jeclahay Soomaaliya, sababtoo ah dadka Soomaaliyeed waa dad diirran oo martida jecel, daacad ah oo naxariis badan. Dalka Soomaaliya wuxuu leeyahay muuqaal dabiici ah oo qurux badan, xeebo qurxoon, lamadagaanno iyo dhaqan gaar ah.
Waxaan aaminsanahay in af Soomaaligu yahay luqad gaar ah, waxaana doortay inaan barto af Soomaaliga si aan u barto luqad ka duwan kuwa kale, isla markaana aan si qoto dheer ugu fahmo dhaqanka Soomaaliyeedโ.
Ardayada Chen Jianan waxay tidhi: โWaan jeclahay Soomaaliya, sababtoo ah Soomaaliya waxay leedahay soo jiidasho dhaqan oo gaar ah, dadka Soomaaliyeedna waa dad adkaysi badan oo rajo leh.
Soomaaliya iyo Shiinaha waxay xidhiidh diblomaasiyadeed yeesheen 1960-kii, waxayna leeyihiin saaxiibtinimo taariikhi ah iyo is-dhexgal ballaadhan. Waxaan rajaynayaa in xidhiidhka Soomaaliya iyo Shiinuhu uu si wanaagsan u sii kobco.
Af Soomaaligu wuxuu leeyahay hab dhawaaqeed iyo nidaam codsiyeed u gaar ah, wuxuuna ka kooban yahay dhawaaqyo gaar ah oo hodan ah isla markaana leh miisaan iyo laxan. Qaab-dhismeedka naxwaha af Soomaaliga wuxuu leeyahay astaamo u gaar ah; taas oo muujinaysa hodantinimada iyo nidaamka adag ee af Soomaaliga.
Af Soomaaligu waa waddo muhiim ah oo lagu gudbiyo dhaqanka Soomaaliyeed, wuxuuna ka tarjumayaa taariikhda, dhaqanka, qiyamka, iyo hab nololeedka dadka Soomaaliyeed. Barashada af Soomaaliga waxay ii suurtagelinaysaa inaan si qoto dheer u fahmo macnaha dhaqanka Soomaaliyeed.
Sidoo kale, waxay iga caawinaysaa inaan barto luqad kale oo shisheeye ah, balaadhinta aragtidayda, waxayna gacan ka geysanaysaa in aan si toos ah oo qoto dheer ula xidhiidhdi karo dadka Soomaaliyeed, taasoo horumarinaysa is-dhaafsiga iyo wada-shaqaynta dhaqamada labada dhinac, isla markaana kor u qaadaysa awooddayda waxbarasho iyo xirfadda isgaarsiinta dhaqamada kala duwanโ.
Ardayada Ma Rong waxay tidhi: โAad ayaan u jeclahay Soomaaliya, anigoo baranaya casharrada macalinka fasalka, waxaan ogaaday in Soomaaliya ay tahay dal marti-soor leh oo diiran. Aad ayaan ugu rajo weynahay mustaqbalka inaan fursad u helo inaan booqdo Soomaaliya.
Waxaan u arkaa barashada af Soomaaliga inay tahay mid fudud, laakiin af Soomaaligu wuxuu leeyahay kala duwanaansho ku saabsan jinsiga (lab iyo dhedig), taasina waxay igu tahay wax yar oo adag, laakiin macalinka ayaa si fiican noo fahmsiiyay.
Waxaan doortay inaan barto af Soomaaliga si aan u barto luqad cusub, isla markaana aan wax uga ogaado dhaqanka Soomaaliya, taasoo ka dhigi doonta nolosha jaamacadeed mid xiiso lehโ.
Ardayada Li Fei waxay tidhi: โWaan jeclahay Soomaaliya, sababtoo ah tan iyo yaraantayda waxaan xiise weyn u qabay Afrika. Markaan bartay af Soomaaliga, waxaan ogaaday in dhaqanka Soomaaliyeed uu leeyahay astaamo gaar ah, taasoo iga dhigtay inaan aad u jeclaado dhulkaas.
Waxaan dareemayaa in af Soomaaligu si weyn uu uga soo jeedo dhaqanka Carabta, taasina waa waxa ka dhigaya mid gaar ah. Barashada af Soomaaliga waxaan rajaynayaa inaan si qoto dheer u fahmo dhaqamada Afrika qaar.”
Ardayga Shi Quanhang wuxuu yidhi: โXiisahayga ku aaddan Soomaaliya iyo af Soomaaliga waxa uu ka bilowday markii aan bartay Carabiga, taasoo ah takhasuskayga, maadaama aan aad u xiiseeyo dalalka Islaamka iyo Carabta.
Taas awgeed, waxaan dareemay xidhiidh dhow oo aan la leeyahay Soomaaliya. Gaar ahaan markaan bartay af Soomaaliga iyo dhaqanka Soomaalida, waxaan la kulmay ereyo iyo dhaqamo aad isugu dhow takhasuskayga, ama xitaa waxyaabo ku saabsan Qurโaanka, taasoo iga dhigtay inaan xiisahaas sii kordhiyo.
Aniga ahaan, af Soomaaligu waa luqad soo martay waayo-aragnimooyin badan isla markaana si ballaadhan u qaadatay erayo iyo saamayn. Afka waxaa lagu qoray xarfo Carabi ah markii hore, kadibna waxaa loo beddelay xarfo Laatiin ah xilligii gumeysiga.
Intii lagu guda jiray gumeysiga iyo horumarka, af Soomaaligu wuxuu la qaatay erayo ka yimid dalal badan oo ay ka mid yihiin Carabi, Ingiriis, Talyaaniga, taasoo ka dhigtay luqad leh taariikh qoto dheer iyo xusuus casri ah oo gaar ahโ.
Ardaydani waxay si daacad ah uga jawaabeen wareysigeyga, waxaana wareysiyadaasi ka muuqata in waxbarashada af Soomaaliga ee Shiinaha gudihiisa ay si xawli ah u korayso.
Waxaan diyaar u ahay inaan qayb ka qaato horumarinta af Soomaaliga gudaha Shiinaha anigoo adeegsanaya wixii aan bartay. Sidoo kale, waxaan si qalbi furan ugu casuumayaa aqoonyahannada Soomaaliyeed inay yimaadaan Shiinaha, gaar ahaan jaamacada BFSU, si ay u sameeyaan booqasho, iskaashi iyo wadashaqeyn.
Waxaan sidoo kale rajeynayaa in laga wada shaqeeyo ama la isku casuumo shirarka iyo doodaha ku saabsan af Soomaaliga.
W/Q Dr. Abdillahi Ismail Abdillahi, ( Lecture at School of African Studies, Beijing Foreign Studies University).
